Warszawska Praga w latach 1939-1945

Redakcja: Anna Drzewiecka-Banaszak

Autorzy: Hubert Kossowski, Władysław Janczewski, Tadeusz Kulbicki

Fot. na okładce: Dominik Jagiełło
Skład i łamanie: Magdalena Barańska

Oprawa: twarda
Liczba stron: 221
Wydawnictwo: Fundacja Hereditas
Wydanie: Warszawa 2008
ISBN 978-83-927791-0-0







Wstęp:


Mimo wielu lat badań historia warszawskiej Pragi nadal nie jest dobrze znana. Dotyczy to szczególnie okresu wojny i okupacji, albowiem badacze koncentrowali się na ogół na śródmieściu lub całej stolicy. W okresie powojennym - aż po 1989 rok -zaważyły na tym także względy polityczno-ideologiczne. Warszawska Praga traktowana była jako dzielnica wybitnie „robotnicza", powinna być zatem mocną bazą podziemia komunistycznego (PPR i GL-AL). Było jednak całkiem przeciwnie i dlatego ten wstydliwy „problem" traktowano w Polsce Ludowej marginalnie.

Konspiracja niepodległościowa (Armia Krajowa i inne organizacje) na Pradze była szeroko rozwinięta i nie mniej aktywna, niż w innych dzielnicach. Nie jest jednak do dziś dokładnie opisana, choć cały czas ujawniane są nowe, nieznane przedtem źródła, przybywa wspomnień i relacji. Czas już więc najwyższy na opracowanie nowej, pełnej i wyczerpującej wszystkie dostępne możliwości źródłowe monografii Pragi -jako ważnej dzielnicy bohaterskiej Stolicy, jako obwodu ZWZ-AK, jako terenu działania innych organizacji niepodległościowych (i ich wkładu w walkę z okupantem). Taka monografia powinna też uwzględniać nową wiedzę o terenach podwarszawskich od strony wschodniej, integralnie związanych z Pragą, i tym, co się wówczas tam działo (Legionowo, Marki, Rembertów, Otwock). Mam nadzieję, że publikacja, którą dziś oddajemy Czytelnikowi do rąk, spełni, choć w zarysie, te postulaty.

Ważne zagadnienie stanowi funkcjonowanie struktur cywilnych Polski Podziemnej na Pradze. O tym najmniej wiadomo, a przecież celem ich istnienia była ochrona ludności cywilnej przed represjami, dokumentacja popełnianych zbrodni, miejsc straceń. Ponadto w ramach Polskiego Państwa Podziemnego istniało tajne nauczanie, funkcjonowała podziemna administracja państwowa z różnymi służbami podległymi (struktury bezpieczeństwa, aparat sądowniczy itp.), której celem było natychmiastowe ujawnienie się w okresie powstania powszechnego i podjęcie jawnej działalności.

Szczególny nacisk w odkrywaniu tajnych kart historii należy położyć na pierwsze miesiące funkcjonowania warszawskiej Pragi po wkroczeniu Armii Czerwonej. To, co miało być „wyzwoleniem", stało się początkiem nowej okupacji. To właśnie na Pradze, zajętej przez „sojuszników naszych sojuszników", zainstalowano marionetkowe władze „Polski Ludowej" i ich agendy. To tu początkowo mieściły się złowrogie Urzędy Bezpieczeństwa z ich kazamatami, gdzie od początku przetrzymywano i torturowano warszawskich powstańców; tu instalowane były struktury sowieckie - NKWD i jego areszty. Praga - szczególnie w jej centralnej części - usiana jest miejscami, które obficie spłynęły krwią polskich patriotów. Nie wszystkie z tych miejsc są znane warszawiakom, nawet choćby mieszkańcom Pragi...

Integralną częścią niniejszej publikacji jest nagranie (DVD) z relacją dowódcy praskiego VI Obwodu AK, płka Antoniego Władysława Żurowskiego. 22-minutowa, przejmująca relacja bezpośredniego świadka historii, człowieka, który z racji pełnionej funkcji i emocjonalnego zaangażowania wiedział najwięcej o konspiracji, działalności i funkcjonowaniu poszczególnych służb, niech dopełni słowa skreślone piórem Autorów poszczególnych części książki.


Leszek Żebrowski


Praga - od ponad 200 lat dzielnica stołeczna, a jednak ciągle mało znana. Trochę jakby peryferyjna, gdyż taką ukształtowała ją niezbyt łaskawa dla Pragi i jej mieszkańców historia. Ma do dzisiaj swój folklor, posługuje się często własnym słownictwem, które tak pięknie opisał niezapomniany Wiech.
Kiedy dla ekspozycji pt. „Powstanie warszawskie na Pradze i losy ludności cywilnej" (zorganizowanej na terenie d. W. W. W. „Koneser", w miesiącach lipiec-wrzesień 2007 r.) poszukiwaliśmy materiałów i eksponatów w warszawskich muzeach, okazało się, że zarówno w Muzeum Historycznym m.st. Warszawy, jak i Muzeum Wojska Polskiego, a także w Muzeum Powstania Warszawskiego - brak ich całkowicie.

Z tym większą przyjemnością polecam Czytelnikom wspomnienia mieszkańców Pragi, wsparte w dużej mierze dokumentacją archiwalną. Autorów łączą praskie korzenie, okres okupacji niemieckiej, powstania i trudnego czasu końca II wojny światowej. Trzy autentyczne historie może choć w części przybliżą czytelnikom prawdę o Pradze i jej historii. Bo Praga to nie tylko „cwaniaczki" z bazaru i dworców, ale wielu wspaniałych ludzi, którzy tu żyli, pracowali i kształcili się. Nie zawiedli, gdy potrzebowała ich Ojczyzna i za swą postawę płacili często cenę najwyższą. W trudnych latach okupacji wrodzony spryt, odwaga, a często także humor, pomagały im żyć i przetrwać. Nie zabrakło chłopaków z Pragi na barykadach powstania warszawskiego i na wszystkich niemal frontach Europy.

Przypomnę autora najbardziej znanej piosenki powstańczej „Pałacyk Michla" - Józefa Szczepańskiego ps. „Ziętek" - dwukrotnie odznaczonego Krzyżem Walecznych, pośmiertnie awansowanego do stopnia porucznika i odznaczonego Orderem Virtuti Militari.

To także trzech braci Fedoreńków, z których pierwszy ginie jako pilot RAF-u, a pozostali dwaj ponoszą śmierć jako żołnierze Kedywu w powstaniu. Co łączyło tych młodych ludzi? Otóż wszyscy byli wychowankami praskiego gimnazjum im. Króla Władysława IV.

Wspomnieć trzeba również wspaniałe postawy nauczycieli, ich niezwykłą odwagę, patriotyzm i pracę. Dom rodzinny i nauczyciele niosący kaganek oświaty nawet w najtrudniejszych czasach, ukształtowały charakter praskiej młodzieży. Relacja śp. prof. Władysława Janczewskiego o podziemnym nauczaniu jest jeśli nie jedyną, to jedną z nielicznych zachowanych dokumentalnych opowieści z czasu okupacji. Są wśród nas już nieliczni, którzy mieli szczęście bohaterów relacji poznać osobiście lub być ich uczniami.-Kiedy jedni walczyli z bronią w ręku, inni kształcili młodzież. Cena tej walki była zawsze taka sama - śmierć.

Akcja powstańcza na Pradze, trwająca od 4 do 8 dni, a także czynne wspieranie powstania w Warszawie do połowy września, znaczyło bardzo wiele w obliczu olbrzymiej dysproporcji sił, którymi dysponowali Niemcy. Dzięki rozwadze dowódcy praskiego VI Obwodu Armii Krajowej, płka Antoniego Władysława Żurowskiego, Praga uniknęła totalnego zniszczenia i tysięcy zbędnych ofiar.

Obecnie, dzięki działającym na Pradze miłośnikom tej dzielnicy, po wielu latach izolacji i zapomnienia dzielnica zmienia się. To tu ciągle mieszka i żyje najwięcej ludzi i rodzin z prasko-warszawskim rodowodem. Materiał zawarty w książce z pewnością przybliży wiele nieznanych Czytelnikowi faktów i epizodów, niektórych zachęci - być może - do sięgnięcia po pióro i powstaną nowe, ciekawe publikacje.

Niniejsza książka będzie świadectwem, że na uznanie swojej stołeczności Praga pracowała przez pokolenia i naszej historii nie musimy się wstydzić, lecz chcemy uchronić ją od zapomnienia, a wszystkim przypomnieć, że - „Praga to też Stolica".

Mieczysław Wojdyga
Prezes Towarzystwa Przyjaciół Pragi


Dodaj komentarz

Publikowane komentarze są prywatnymi opiniami użytkowników portalu. Twoja-Praga.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii

Polub nasz fanpage i bądź na bieżąco

Polecamy

Bezpłatne ogłoszenia