Miejsca pamięci Powstania Styczniowego

Wkrótce po odzyskaniu niepodległości jednym z symboli patriotyzmu i walki o wolność ojczyzny zostali w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku weterani Powstania Styczniowego 1863 roku.

Gdy w 1926 roku do władzy powrócił Marszałek Piłsudski szczególny nacisk położono na patriotyzm, uczucia i gotowość do walki za wszelką cenę. Poprawiano programy nauczania, datkami pieniężnymi wspierano artystów promujących odpowiednie wartości, obierano nowych patronów, zmieniano nazwy ulic i placów.

Te zmiany również były zauważalne na warszawskiej Pradze kiedy to w 1924 roku w dawnym domu przeznaczonym pierwotnie dla wdów po poległych rosyjskich żołnierzach zamieszkali posunięci już w latach weterani 1863 roku.

W domu "Weteranów" u zbiegu ulicy Floriańskiej i Jagiellońskiej zamieszkało około 20 byłych powstańców. Mieli tutaj zapewniony dach nad głową, wikt i opierunek, dostawali państwową pensję.

Uczestniczyli w oficjalnych przedwojennych uroczystościach, na których byli widoczni w pierwszych rzędach. W dni odświętne nosili granatowe mundury z amarantowymi wypustkami, długie płaszcze ze srebrnymi guzikami, kołnierze z takimiż wężykami, a na naramiennikach - dystynkcje uzupełnione datą "1863". Amarantowe wyłogi i rogatywka z galonem dopełniały galowego stroju. Mieli specjalną kwaterę na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Ostatni weteran, Mamert Wandali, zmarł w 1942 roku.

Szczególnie bogaty dla uczczenia pamięci Powstania Styczniowego był rok 1934 roku, kiedy to dwóm miejscom w naszej dzielnicy nadano nowe pamiątkowe nazwy.

Już na samym początku roku 21 stycznia 1934 roku w 71. rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego z inicjatywy marszałka Edwarda Rydza Śmigłego dawny Plac Aleksandrowski, nazywany wówczas od patrona kościoła placem św. Floriana postanowiono nazwać w sposób oddający cześć i pamięć weteranom Powstania Styczniowego.

Po nabożeństwie w kościele garnizonowym przy ulicy Długiej, weterani odjechali na Pragę, gdzie wzięli udział w uroczystości nadania placowi przed Domem Żołnierza nazwy Placu Weteranów 1863 roku. Przed przybiciem tablicy prezydent Zygmunt Słomiński wygłosił przemówienie, że fakt ten jest skromnym dowodem pamięci o powstańcach 1863 r. W odpowiedzi głos zabrał weteran Walenty Milczarski mówiąc: "kiedyś, gdy nas już zabraknie tablica ta przypominać będzie Warszawie jej weteranów".

Drugim powstańczym akcentem tego roku było nadanie w dniu 12 maja 1934 Szkole Podstawowej nr 30 przy ulicy Kawczyńskiej 2 imię Powstańców 1863 roku.

Po zakończeniu II wojny światowej problem niewygodnych politycznie patronów rozwiązano likwidując datę. W ten sposób plac upamiętniał wszystkich weteranów. Jednak już w latach 70-tych XX. wieku rok 1863 wrócił i tak jest do dziś.

W setną rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego 22 stycznia 1963 roku na ścianie Szkoły Podstawowej nr 30 odsłonięto pamiątkową tablicę o treści: BOHATEROM WALK O WOLNOŚĆ NARODU W SETNĄ ROCZNICĘ POWSTANIA STYCZNIOWEGO HOŁD SKŁADA MŁODZIEŻ SZKOŁY PODST. NR 30 IM. POWSTAŃCÓW 1863 22 I 1963

Kolejną tablicę wmurowano w 120. rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego. Zawisła ona na dawnym domu weteranów przy ulicy Floriańskiej i zawiera następującą inskrypcję: W TYM DOMU W LATACH 1924-1939 MIEŚCIŁO SIĘ SCHRONISKO WETERANÓW POWSTANIA 1863 ROKU TABLICĘ WMUROWANO W 120 ROCZNICĘ POWSTANIA STYCZNIOWEGO DNIA 22 STYCZNIA 1983 R. ZWIĄZEK INWALIDÓW WOJENNYCH PRAGA PÓŁNOC.

Czy pamięć o powstańcach 1863 roku została na Pradze Północ dostatecznie doceniona? Nie sądzę, ponieważ oprócz wspomnianych miejsc na próżno szukać pomnika, głazu czy ulicy nawiązującej do pamięci powstania i nie słychać głosów aby miało się to wkrótce zmienić. Na dodatek izba pamięci bohaterów 1863 roku w szkole przy Kawęczyńskiej 2 systematycznie powiększana jeszcze do końca lat 80-tych XX. wieku dziś została w szczątkowej formie przeniesiona na korytarz na pierwszym piętrze, zaś samej szkole grozi likwidacja...

Honor ratują natomiast miejsca. W wyremontowanym dawnych schronisku weteranów urzęduje Kuria Warszawsko-Praska, zaś na Placu Weteranów 1863 roku ustawiono po 1989 roku głaz poświęcony rzezi Pragi z 1794 roku oraz pomnik ks. Ignacego Skorupki.

TJ/TP