Kościół Najświętszej Matki Bożej Loretańskiej

Usytuowany jest na rogu ul. Jagiellońskiej i Ratuszowej. Stanowi on pozostałość po wielkim założeniu urbanistycznym jeszcze z okresu Wazów jest to najstarsza świątynia na Pradze.

Ojcowie Bernardyni przybyli na Pragę w 1617 roku i z fundacji króla Władysława IV rozpoczęli budowę świątyni wraz z klasztorem. Do kościoła dobudowano wówczas, według planów sprowadzonych z Włoch, kaplicę loretańską. Sanktuarium maryjne stanowił istniejący do dzisiaj „Domek Loretański", wzorowany na słynnym „Domie Maryi" w Loretto we Włoszech. Domek otoczony był krużgankami, a od strony zewnętrznej wieńczyły go cztery narożne baszty, charakterystyczne dla polskiej architektury barokowej. Krużganki zlokalizowane były od zewnątrz, ale wejście do nich prowadziło tylko przez kościół. Sam Domek Loretański, wystawiony niemałym kosztem, pokryty był od zewnątrz marmurowymi rzeźbami, portale były i pozostały z marmuru dębnickiego.

Wewnątrz domku ustawiona była, łaskami słynąca, figura M.B. Loretańskiej, otoczona wotami i lampami wotywnymi. Król Władysław IV kazał wizerunek domu umieścić w herbie Pragi, a sam „domek" stał się celem pielgrzymek z całej Polski.

Podczas Potopu szwedzkiego domek został bezprzykładnie złupiony, odarty z rzeźb i wotów, które wywiezione zostały do Szwecji. Od tego czasu domek nie wrócił już nigdy do swej pierwotnej świetności, niemniej był przez ponad 150 lat ośrodkiem kultu maryjnego. Zimą, gdy Wisła była skuta lodem, ucząca się w konwiktach jezuickim i pijarskim młodzież pielgrzymowała z warszawskiej strony na Pragę, do „domku" loretańskiego.

Z pożaru Pragi, podczas tłumienia Insurekcji Kościuszkowskiej przez Suworowa, kościół Bernardynów z klasztorem wraz z sanktuarium maryjnym, wyszły cało. Podczas jednak fortyfikowania Pragi w 1811 r. rozpoczęło się burzenie kościoła wraz z klasztorem. Bernardyni przenieśli się na lewy brzeg Wisły i zabrali ze sobą łaskami słynącą figurę M.B. Loretańskiej.

Sanktuarium maryjne jednak ocalało. Dzięki nieprzejednanej postawie ludności Pragi i Warszawy zaniechano w ostatniej chwili rozbiórki ,,domku" loretańskiego i odtąd kaplica zaczęła pełnić zadania jedynego kościoła parafialnego Pragi, w którym osiadł proboszcz wyburzonego kościoła na Skaryszewie. Umieścił on w Domku Loretańskim piękną gotycką figurę M.B. Kamionkowskiej.

Na dłuższą metę w sanktuarium maryjnym ze względu na ciasnotę nie można było prowadzić właściwego duszpasterstwa. Toteż w r. 1853 przystąpiono do przebudowy kościoła na podstawie projektu architekta Alfonsa Kropiwnickiego. Wtedy też krużganki i „domek loretański" zostały przykryte wspólnym dachem i wybudowano attykę z klasycystycznym piętrowym portalem. Wewnątrz dobudówki umieszczono chór muzyczny.

Teren przykościelny jest wielowarstwowym cmentarzyskiem, który został w latach 50-tych uszczuplony przez poszerzenie ulicy Jagiellońskiej oraz wzniesienie transformatora elektrycznego. Po stronie zachodniej stoi budynek parafialny, adaptowany po II wojnie światowej z baraku wojskowego. Po stronie wschodniej dzwonnica, wybudowana przez architekta Kropiwnickiego. Na wysokości dzwonnicy, pomiędzy budynkiem parafialnym a kościołem, stoi zabytkowa figura N.M. Panny. Na cokole tablica upamiętniająca ważne wydarzenia z historii.

Wejście do świątyni prowadzi przez kute żelazne drzwi, ozdobione herbem Wazów i wizerunkiem N.M.P. Ostrobramskiej, za drzwiami kuta brama, ozdobna mosiądzem, wykonana przez mistrza Tadeusza Białowarczuka wg projektu Lecha Dunina.

We wnętrzu kościoła centralne miejsce zajmuje „domek" loretański, zrekonstruowany według projektu prof. Stanisława Marzyńskiego. Domek od zewnątrz wykonany jest częściowo z ciosu piaskowcowego. Prowadzą do niego wejścia obramowane dawnymi portalami z czarnego marmuru dębnickiego. Na miejscu bezpowrotnie straconych płaskorzeźb wykonano w początku XIX w. malowidła, przedstawiające sceny z życia N.M.Panny. We wnękach umieszczone mają być rzeźby w drzewie, nad którymi pracuje art. pl. Strządała, autor już wykonanej rzeźby Św. Judy Tadeusza, Królowej Jadwigi i Św. Stanisława Kostki. Po stronie północnej „domku" umieszczono ołtarzyk z XVII w. z N.M.Panną.

W okresie Millenium ufundowany został w zachodnim krużganku ołtarz główny - twarzą do ludu. Tło jego stanowi wykonany w ceramice herb Pragi, autorów Krzysztofa i Juliana Heniszów. Powyżej ołtarza, nad krużgankiem, siedemnastowieczny krucyfiks. W baszcie narożnej od strony północno-wschodniej - zakrystia. W baszcie południowej kaplica z XVIII wiecznym ołtarzem z obrazem Św. Antoniego. W przyszłości projektuje się dobudowę dwóch północnych baszt. Powyżej krużganków wiszą obrazy: Ukrzyżowanie z XVII wieku, N.M. Panna Niepokalanie Poczęta z XVI I w. i N.M.Panną, zbliżona do obrazu „Ucieczka do Egiptu" jest XVIII wieczną kopią, wcześniejszego malarstwa włoskiego, który znalazł się w kościele po II wojnie światowej. Warto zwrócić uwagę na ambonkę z XVI I wieku z olejnymi malowanymi panneaux, przedstawiającymi sceny z życia świętych. Wśród epitafiów znajduje się tablica memoratywna 36 pułku piechoty Legii Akademickiej, który to pułk w okresie międzywojennym stacjonował niedaleko kościoła M.B.Loretańskiej.

Warto też obejść cmentarz przykościelny, który został przebadany w 1968 r. Odnaleziono wtedy fundamenty starego kościoła i klasztoru bernardynów. Na cmentarzu spoczywają żołnierze z okresu Potopu, a wśród nich legendarny Roch Kowalski, poległy w bitwie o Warszawę i unieśmiertelniony przez Sienkiewicza na kartach Trylogii. Spoczywają tutaj również żołnierze Insurekcji Kościuszkowskiej oraz ofiary rzezi Pragi.

Na murze okalającym kościół, umieszczona jest Droga Krzyżowa w ceramice, dzieło Krzysztofa i Juliana Heniszów.

Od 1919 roku do końca życia proboszczem parafii Matki Bożej Loretańskiej przy kościele św. Floriana był bł. ks. Ignacy Kłopotowski.

W latach 1961-1977 proboszczem parafii Matki Boskiej Loretańskiej był ksiądz Stefan Niedzielak – kapelan Rodzin Katyńskich, twórca sanktuarium Poległych i Pomordowanych na Wschodzie na Cmentarzu Powązkowskim, zamordowany przez "nieznanych sprawców" w 1989 r.

LD/TP